Mendi txango bat nahikoa izan da

bizipoza ikusteko;

zure irriak liluratuta

inguruaz gozatzeko.

Mendiak-mendi erronka izanik

eta zu aurre egin tinko,

beti aurrera errespetuaz

“ezin dena” ahal delako;

amalurrari laztan eginda

orain zaitu onartuko.

Esku zabalik hartu gintuzun

zure lagunen artean,

esperientzia partekatuta,

zure altxorra tartean.

Zurekin ikasitako hori

betiko da bihotzean.

Nahiz ezin egin gailur berri bat

ta irria aldamenean

gure gailurren pauso guztitan

izango zara barnean.

Egun gutxi dira Zadorrako (Araba) uretan Kastore europear (Castor Fiber) bat azaldu zela. Salburuako urmaelen interpretazio zentruko arduraduna den Gorka Belamendiaren esanetan dokumentaturik dagoen azken presentzia XVI. menderaino eramaten gaitu[1]. Horratx berriaren bitxikeria. Are gehiago, XIX menderako penintsula osoan alerik ez zegoela pentsatzen da[2].

Ordea, sarea modu laburrean arakatuz gero, 2003an bere presentziaren berri ematen digute komunikabide ezberdinek. Honen aurrean, ikerketa ireki eta Aragoa Ibaian (Nafarroa) modu klandestinoan alemaniatik eratorritako 18 ale sartu zituztela jakin zen. Biodibertsitatean nahastea sor zezakeelaren aitzakiarekin 2007an erradikazio kanpainari ekin ziotela, aldiz, gutxik azaltzen dute. Nahiz ordurako babestutako espezie bat izan, Nafarroa, Errioxa eta Aragoak Europear Komisioaren babesa jaso zuten erradikazio horretarako. Aitzakia, beste behin legez kanpo sartutako espezie bat zela izan zen[3]. Hortik aurrera, kastoreak harrapatzeari ekin zioten, baina hauek ondo izkutatzen ikasi zuten. 2013an populazioa 150 ingurukoa zela kalkulatu zen. Biodibertsitatean izan zuen eragina, berriz, oso txikia. Urtetik urtera geroz eta berri gehiago irakurri izan dira karraskari honen inguruan, baina 2018ra arte ez da antza Arabara gerturatu. Une horretan, Arabako mendien eta Lizarra arteko bidean bi ale kolpatu zituzten 5 egunetan. Orduztik, orain urte batzuk sartutako horiek egokitu eta modu positiboan zabaltzen joan direla ikusi ahal izan da.

Gaur, pixkanaka aurrera doazela eta Ebro ibaiaren goialdera doazelaren berri ematen ari zaigu. Eta gaur desastre ekologiko bat zirudiena aurkakoa gertatu dela demostratu ahal izan da galdutako espeziea berreskuratuz. Egia da bere eboluzioa ikusten jarraitu behar dela, baina ezin irribarrea ahotik kendu berri hau irakurrita.

Urte asko badira hurrengo istorioa gertatu zenetik. Garai haietan bazen Martin izeneko gazte makurra. Antza, inguruetan Martin “Urde” ezizenez ezagutzen zuten, edonora joanda dena zerri eginda uzten baitzuen. Herrira jaitsi eta bazter guztiak zikintzeari ekiten zion. Esanak esan berdin jarraitzen zuen egunero gauza bera eginaz.

Behin, gurditxo batekin basotik zihoala, honen zurezko gurpiletako bat zulo batean trabatu eta bitan puskatu zen. Hau ikusita, haserreak jota gurditxoa txikitu eta zati bakoitza alde batera eta bestera botatzen zuela baso guztian zehar zabaldu zuen. Behin amaituta, emakume edadedun bat gerturatu eta:

-          Zertan zaude mutiko?

-          Hau bai atso kontakatilua. Zuri ze inporta!

-          Ikusi al duzu ingurua? Basoko jau neta anderea haserretuko zaizkizu!

-          Jajaja –barre egiten zuen harro eginda-

-          Basajaun eta basandere gauerdian zure baserrian azaltzen bazaizkizu ez duzu barre berdina egingo. Haien haserrea ez da nolanahikoa.

Martin, harroetan harroen agureari muzin egin eta baserriko bideari ekin zion. Ordea, arratsa iritsi ahala, basoan topatutako agurearen hitzak, bere kezka piztu zuten. Afalostean oheratzeko ohitura zuen, baina gaur… gaur logurerik ez; kezka madarikatu hori besterik ez. Kentzen saiatu zen nola edo hala, baina ezin. Eta horretan zebilela, norbaitek baserriko atea jo zuen. Gorputza beldurrak jota zuen. Aldiz, atea ireki behar zuela sentitzen zuen. Atea ireki eta aurrez-aurre bi itzal erraldoi ikusi zituen. Biak ileak luze, sendo, bata bizar luzea ondo zaindua, bestea ilea motots luze batean bilduta,…

-          Zu al zara Martin delakoa?

-          ni… ni naiz –ahots uzkurra nabari zitzaion-

-          Gure animali bat akatu duzu. Ba al dakizu?

-          Ze…zer?

-          Gu basoan animaliekin ari ginela, zure gurditxoaren gurpil zati batek gure arkume bat akatu du. Eta ez barkamenik, ez aurpegia eman,…  eta okerrena dena zikin utzi duzu. Horren aurrean zein ote ordaina?

-          Ez… ez… itxoin. Egia… egia esan arkumearena… sentitzen dut. Senitzen dut benetan.

-          Hori da gutxien arduratzen gaituena. Baina inguruak? Nola utzi dituzu?

-          La… lasai. Hori oraintxe bertan konponduko dut.

Martin, ziztu bizian atera zen bien artetik eta ilargiaren diztiraz lagunduta zikindutako gauza oro ikustea lortu zuen. Gau osoa pasa zuen zikindutakoa biltzen. Baina oilarrak kukurrukuari ekin aurretik lortu zuen dena biltzea. Leher eginda, baserrira gauza guztiekin joan eta bere ohean etzan zen.

Beste behin, baserriko atearen hotsa entzun zen. Han ziren berriro basajaun eta basandere. Oraingoan, aldiz, otarre bana zekartzaten.

-          Gure txokoak garbiak dira, eta garbiak gustatzen zaizkigu. Horren ordainean, beti izango dituzu horrelako perretxikoak eta beste honelako basa-fruituak. Baina basoa zaindu behar horretarako.

Hori esanda, otarreak atarian utzi eta basoan desagertu ziren. Martin, ordutik, berriz zikintzeari ekingo ez ziola zin egin zion bere buruari. Eta hala egin zuen ingurua garbi mantenduz.