Hotz garaiak iristear zirela, solstizio aldaketa zela, sua beti present izan da. Gure arbasoak, garaikoen tankeran eta garaikoen omenez, sua piztu izan dute. Hotzak hotz, berotasunean sartzea zen kontua. Eta horrela mantendu zen mendez-mende hain handia dugun ohitura. Bitarte horretan, txutxumutxuak, abestiak, kontakizunak beti izan dira tarteko (Oles-aro). Eta beti, suaren inguruan.

Erdi Aroa, aldiz, aro zail eta garratza izan zen askorentzat. Jan eskasia, gaixotasun ugaria,... Eta gure herriak duen hezetasunak ere ez zuen askorik laguntzen. Sua "terapia" lasaigarritzat erabiltzen zen, animoa piztutzeko "terapia"tzat. Ordea, negu gogorren garaiak egurra heze mantendu eta horretan ere gogor astindu zuen Euskal Herria ikatza gurera etorri zen arte.

Garai zail hauetan pertsona bilgune, "gar-gune", "harri-gune" edo "herrigune" batzuk baziren. Baina oraindik baziren mendian garaikoen tankeran bizi zirenak. Izan zen gurasoengandik ikazkinaren lana jaso zuenik ere. Ordea, ikazkinak arrotzak ziren askorentzat; soilik "sor-ginak" uler zezaketen arrotzak. Eta arrotzak, arrotz diren moduan, bakardadera ohitu behar izan zuten. Irainak mila eta bat denen ahotan; ezjakintasunaren irainak; eta hortik, mila astakeri.

Herritarrak, ikazkina ikustean baztertu egiten ziren, bere hitzak aintzat hartu gabe. Ikazkina, behin eta berriro saiatu arren, erantzuna hutsean geratzen zen. Berak ondo zekien herritarrak negu horretan surik ez zutela izango... baina... herritarrak, beraien baitan. Horren aurrean, berea izan zen azken hitza. Bere ikatza bildu eta gaua izanik herritar guztien etxe sarreretan uzten hasi zen isilean eta ezeren truk.

Herritarrak, eskaintza horri esker, negu gorri eta gogor horretan, sua egin eta bero mantendu ahal izan ziren. Eskaintza horri esker, arbasoak goratzea lortu zuten, oles egin ahal izan zuten,... Eta ekintza oroigarri hau ere ahoz-aho pasa. Eta orduztik garai horri Oles-aro deitu izan zaio. Hortik Olentzaro/Onentzaro/Olentzero.  

Badira urte ugari sendazaletasun inklusiboaz mintzo dela. Horretan, esperientzi kualitatibo anitz irakurri daitezke. Eta zimentuak egiteko lehen pausua eginda dago. Aldiz, orain harriak jartzea da kontua. Harri kuantitatiboak, zenbagarriak. Populazio zehatz bat orokortu dezaketen harriak. Eta horretan jardun izan dira denbora tarte batean bai gure kidea den Juan José García de Ana, Iñigo Guirado Perez nahiz Jorge Bueno Sequerak. Hauek izan ziren harri zenbagarri horietako baten inpultsoreak. Aldiz, zoritxarrak jota, eta lana amaituta ezin ikusita, Jorge orain urtebete hil zen. Uneak ez ziren xamurrak izan. Bizitzak ostiko ederra eman zigun orduan. Ordea, beti pentsatu izan dugu hasitako lana bukatzea komeni dela. Eta modu horretan, beti ibili izan gara Jorgeri omenaldi hau egin arte; informearen zirkuloa itxi arte. Bera izan zen ideiaren argia eta argi hori itzaltzea guri tokatu zaigu.

Abendua hasieran, Jorgek hasitako lana aurkeztu genuen. Egia esan, ez gara estadistak eta ahalik eta xamurren azaltzen saiatu ginen. Are gehiago, argi dugu edozein estadistak informea txiki utzi zezakeela. Aldiz, gure asmoa hainbeste urtetan izandako esperientzia horiek orokortzea izan denez, honatx gure harri koxkorra. Jakin badakigu hobetu daitekeela, baina ezin baztertu zimentu berri bat eraikitzeko pauso garrantzitsua ez denik. Hala eta guztiz ere zimentuak ezin hemen geratu, harri koxkor gehiago eta hobeagoak garatzea ezinbestekoa da eraikin sendoa egiteko. Ikerketa kuantitatibo gehiagoren beharra dugu. Beraz, animatzen?